Welkom op de archiefwebsite van Jan Ritsema. (* For English click top right)
Jan Ritsema (1945-2021) was een toonaangevende regisseur binnen het Nederlands en Vlaams theaterlandschap. Ook internationaal zijn meerdere voorstellingen van hem te zien geweest, met name later in zijn carrière. In Jans zoektocht naar een naakte, anti-representatieve waarheid op het toneel, hechtte hij grote waarde aan het denken van de auteur en streefde hij naar luciditeit in het acteren.
“Het creatieve werk van Jan Ritsema [ging] steeds gepaard met een theatraal onderzoek, en wel op twee terreinen: het constant terugzoeken van een hier-en-nu-acteren op de scène en een research die als doel had het denken op de planken te bevrijden.”
– Marianne van Kerkhoven
“Opdat het toneel weer, net als de muziek soms, diepe wonden reinigt. Opdat het toneel weer onthult. Maar daartoe moet het zelf naakt worden, ontveld. Zich ontdoen van zijn traditionele verpakking en nieuwe vormen zoeken die alleen nog de confrontatie met de schijn dienen. Op het nieuwe toneel heeft de schijn als verschijning afgedaan.”
– Jan Ritsema, Pamflet over de leugen.
Na zijn opleiding aan de Academie voor Expressie door Woord en Gebaar in Utrecht werd Jan bekend met de voorstelling U bent mijn moeder, die hij samen met Joop Admiraal maakte bij het Werkteater. Daarna maakte hij nog een aantal producties bij het Werkteater, en voorstellingen bij onder andere de gezelschappen de Mug met de Gouden Tand en Toneelgroep Amsterdam, waarvan hij beide aan de wieg stond, het Nationale Toneel, de Toneelschuur en het Kaaitheater. Enkele kenmerkende voorstellingen van Jan zijn Adio, Het, Wittgenstein Incorporated, De Opdracht, Kopnaad, Philoktetes-Variaties, TODAYulysses en Weak Dance Strong Questions. In 1979 richtte Jan de theatertekstuitgeverij en -boekwinkel International Theatre Bookshop op, die tot 2020 gevestigd was in de stadsschouwburg in Amsterdam. Naast zijn carrière als theatermaker was Jan docent, onder andere bij dansopleiding P.A.R.T.S, de in 1994 door Anne Teresa De Keersmaeker opgezette school voor hedendaagse dans, waar hij regelmatig theater workshops gaf. Op eenenvijftigjarige leeftijd begon Jan een danscarrière met zijn danssolo Pour la fin du Temps. Daarna maakte hij nog een aantal dansvoorstellingen met onder andere Jonathan Burrows, Sandy Williams Bojana Cvejić en Mette Ingvartsen.
In 2006 kocht Jan een voormalig kloostergebouw in St. Erme in Noord-Frankrijk, waar hij Performing Arts Forum (https://www.pa-f.net/) stichtte. Tot vandaag is dit een informeel en zelforganiserend kunstenaarsresidentie waar kunstenaars, schrijvers, wetenschappers, activisten en anderen komen om te werken, ervaringen uit te wisselen en het samenleven te beoefenen. Met het oog op de toekomst droeg Jan PAF in 2019 over op een grote en nog altijd groeiende gemeenschap. In Estland bevindt zich een partner organisatie van PAF, een soortgelijk organsiatie genaamd MASSIA (https://www.massia.ee/).
Jan overleed op 10 oktober 2021 in Nederland.
Deze website is samengesteld door dramaturgen en theaterwetenschappers Kyra Mol en Lotte Melkert.
Wij zijn door Jan uitgenodigd om drie maanden in PAF te verblijven en samen met hem aan zijn archief te werken. Dankzij onze gesprekken met Jan en met anderen over zijn werk, en aan de hand van al het archiefmateriaal, hebben wij zijn voorstellingen in kaart gebracht op deze webpagina’s.
Met dank aan:
PAF, Bojana Cvejić, Nicolas Siepen, Joke Menssink, Guy Gypens, Antina Ritsema, Wilma Smilde, Hans Klasema, Loes Goedbloed, Henk Danner, Rob van der Zalm, Stéphane Noel en anderen die ons hebben geadviseerd, geholpen en van informatie hebben voorzien.
Theaterencyclopedie, TIN/ Theater Instituut Nederland, VTI/ Vlaams Theater Instituut, Delpher, Etcetera, Sarma, Theaterkrant en natuurlijk Jan Ritsema zelf.
Op dit moment bevat janritsema.eu zo’n duizend bestanden afkomstig uit Jans archief. Er wordt nog verder gewerkt aan de website. Het fysieke archief van Jan Ritsema bevindt zich in PAF.
Voor vragen, opmerkingen, mogelijke toevoegingen, of toestemming om het archief in PAF in te zien, neem gerust contact op met janritsema.archive@gmail.com.