Pipelines, a construction was na Verwantschappen (2000) en TODAYulysses (2002) een nieuw project van Jan Ritsema en Bojana Cvejić. Deze keer werkten ze samen met acteur Dirk Roofthooft en de Deense choreografe en danseres Mette Ingvartsen.
"Nu de duidelijke ideologische grenzen tussen Oost en West, tussen socialisme en liberaal kapitalisme opgeheven zijn, is er een nieuwe regio op de kaart van de wereldeconomie en de politieke machtsstrijd: de Kaspische Zee, rijk aan olie-en gasreserves.
’Als jij iets kan maken dat anderen zien zitten moet je het aan hen kunnen verkopen, en, als anderen iets kunnen maken dat jij ziet zitten moet je het kunnen kopen. Dat is échte vrijheid.’
De netwerken van de macht verwarren het politieke met het economische zodanig dat je je het ene moment sterk verbonden weet met het politieke terwijl het je de andere keer volkomen koud laat. Pipelines, a construction beweegt zich in deze onderhandelingsruimte. ’Your territory, our body.’
’Hij zegt de hele tijd Kaspische zee als ie "mijn geld" wil zeggen. Nee. Fout. Als die "mijn lichaam" wil zeggen, zegt ie "mijn geld". Als die "kaviaar" wil zeggen, zegt ie "Kaspische zee".’
‘Kaspische zee’, zei ze ’Olie, kaviaar en advocaten. Laten we een feestje bouwen en dansen op de vulkaan. Of mogen we niet meer denken dat het goed met ons kan gaan?’
’Precies’, zei de kaviaar, ’de tijden zijn hardgekookt voor eieren als ons.’ "
> Programmaboekje Kaaitheater PDF (9.6 Mio)
Over de voorstelling
Het idee voor Pipelines, a construction ontstond in 2002 vanuit een interesse in de toenmalige turbulente en politieke ontwikkelingen. Het was de tijd van het aftreden van de Nederlandse linkse regering van Wim Kok; mede door de val en de daaropvolgende genocide in Srebrenica, de periode vlak na 9/11 met de groeiende conflicten in het Midden Oosten en de tijd van een forse wereldwijde toename in energieverbruik. Veel van deze ontwikkelingen waren met elkaar verbonden, en de economische afhankelijkheid van olie en gas beïnvloede achter de schermen voor een groot deel de politieke drijfveren binnen de wereldwijde conflicten. Olie en gas werd namelijk gezien als het zwarte goud; wie de voorraden beheerste, beheerste derhalve ook de wereldeconomie. Door een nieuwe pion in dit politiek-economische schaakspel; de Kaspische en Zwarte Zee regio in Centraal-Azië, begon het duo geïnteresseerd te raken in de pijpleidingen die dit olie en gas de wereld rond vervoerde.
In de twee jaar die daarop volgden deden Ritsema en Cvejić verder onderzoek. Ze verzamelden informatie, beeldmateriaal, boeken, krantenknipsels en ander inspiratiemateriaal. Zo bevonden zich in het archief bijvoorbeeld de volgende krantenknipsels:
- Krantenknipsel Algemeen Dagblad 8 juni 2002 PDF (1.4 Mio)
- Krantenknipsel NRC Handelsblad 22 februari 2004 PDF (1.2 Mio)
Ook bezochten Bojana en Jan op 27 en 28 mei 2003 de Caspian and Black Sea Gas and Oil conference in Istanbul. Hier bevonden zij zich als theatermakers tussen allerlei onderhandelende zakenmannen, verschillende investeerders en betrokken politici. Over deze conferentie vertelde Bojana: "The conference participants didn’t believe us, they thought we were spies ultimately. But the conference itself was a coup de theatre, with the clashes between several high profile politicians representing the U.S. and Russian interests; I also remember that there were hardly ay women in the room; it gave us a horrible picture of the machinations underscoring world politics; at the same time it was very interesting for us to be there."
(Uit gesprek met Bojana Cvejić in Brussel, 12 january 2022).
In de subsidieaanvraag schreven zij over het doen van onderzoek: "Dit zullen we blijven doen natuurlijk tot aan de laatste voorstelling om op de hoogte te blijven van de meest actuele situatie en om deze in de voorstelling te kunnen verwerken." De volledige subsidieaanvraag met onder anderen de artistieke visie, de projectomschrijving, de planning en een begroting is hier te lezen: PDF (10.2 Mio)
We are in the pipelines
Naast het onderzoek naar olie en gas raakten Ritsema en Cvejić geïnteresseerd in het idee van de pijpleidingen als onderliggende structuur, als een metafoor voor het groeiende netwerk waarin alles met alles in verbinding staat. Zo schreven ze in de projectbeschrijving op 15 augustus 2003:
"We gingen ervan uit dat het systeem van pijpleidingen, onderworpen aan het gezag van de grote, multinationale ondernemingen in de olie en gas industrie en tegelijk de hele wereld in zijn greep houdend ondanks de complexe, onzichtbare structuur ervan, niet alleen een symptoom is van het geopolitieke en het economische, maar dat het ons niet toestaat er afzijdig van te blijven. […] Bijna alles wat we aanraken is of direct uit of met behulp van energie- opwekking uit olie en gas gemaakt."
In plaats van observeren en nadenken over de pijpleidingen stelden zij: ’We are in the pipelines’.
Voor meer informatie over de pijpleidingen, de routes en de olie en gasreserves, zie het informatieboekje van Pipelines. Naast verdiepende teksten geschreven door verschillende specialisten bevat dit boekje ook essays geschreven door Jan en Bojana zelf. Zo schreef Cvejić over haar onderzoek naar de verworvenheid van de verschillende theoretische en politieke interesses binnen het maakproces en deed Ritsema verslag van zijn ontwikkelingen op het gebied van het theater, de toeschouwer en de aanwezigheid van de acteurs op scène PDF (552 kio)
Tekstontwikkeling
Met de zoektocht naar olie en gas binnen de Kaspische en Zwarte Zee regio als uitgangspunt, en vanuit het idee van een netwerk waarin alles met alles verbonden is, begonnen Ritsema en Cvejić een tekst te ontwikkelen. In eerste instantie schreven zij een tekst die zij samen in oktober 2003 als pilot presenteerden op het Spielart Theaterfestival in München. Voor de verdere tekstontwikkeling en het vervolg in het Kaaitheater, werden Mette Ingvarsten en Dirk Roofthooft benaderd. Beiden kregen hiervoor een boekwerk aan reeds gevonden onderzoeksmateriaal toegestuurd, van waaruit zij gezamenlijk een tweede versie van de tekst ontwikkelden.
Een belangrijke inspiratiebron bij het schrijven was de film Le Mépris van Godard. Hierbij raakten ze geïnspireerd door de film als een allegorie van handel, omtrent verlangen, geld en het lichaam. Ook onderzochten zij de manier waarop de actrice Brigitte Bardot haar lichaam ’atomiseert’ (een afbeelding van haar is tevens gebruikt voor de flyer van Pipelines (zie linksboven)). Daarnaast ondezocht het gezelschap een andere film van Godard: Ici et Ailleurs, waarbij het idee van de (on)zichtbare relatie tussen here en elsewhere hen verder aan het denken zette. Wat heeft dat wat ’daar’ gebeurt met ons ’hier’ te maken en omgekeerd? In een gesprek met Bojana in Brussel vertelde zij over deze twee inspiratiebronnen. Ze legde uit hoe de Westerse afhankelijkheid van olie en gasbronnen en de focus op de ervaring van waarheid in het lichaam haar op de volgende gedachte bracht:
"I was thinking that the pinnacle of Western affluent societies is our obsessive care for the body with which we conflate the self, and for our body’s well-being and our way of life we need to extract the energy from elsewhere."
De monoloog die hieruit ontstond is hier te lezen: PDF (2.5 Mio)
Naast deze films van Godard liet het gezelschap zich onder anderen inspireren door de film Dogville van Lars von Trier, het boek The Rise of the Network Society van Manuel Castells en Deleuze en Guattari’s concept van rhizomen die de boomstructuren hebben vervangen. Later vertelde Bojana dat ze dusdanig fan waren van de film Dogville, dat ze in de bioscoop stiekem een filmopname hadden gemaakt om te gebruiken als studiemateriaal.
Het resultaat van al dit materiaal vormde zich tot een netwerk aan gedachten, waarbij de tekst een zekere rizomatische vertelstructuur kreeg. Als een waaier aan fragmenten werden discussies gevoerd, visies en opties uitgedacht en verschillende argumenten aangehaald. Het doel: de toeschouwer een gedachtestroom aanbieden waarmee hij of zij zijn eigen visie kon vormen over een bepaalde zaak. Geen oordeel vellen, maar de complexiteit van de positioneringen laten zien en proposities aanbieden. In een interview noemde Ritsema dit ook wel: "the pleasure of the lightness of thinking." Op basis van dit interview schreef Richard Stuivenberg een essay genaamd "Politiek theater zonder opgestoken vinger, Jan Ritsema en Bojana Cvejić willen niet manipuleren." Dit essay is hier te lezen: PDF (86.2 kio)
Tekstfragment
BOJANA
So every point with every other point makes a line, it is a pipeline
Isn’t it what we wanted, a free space for only movement and speed and substance and
intensity, and why then can’t this oil, this black liquid be the substance that flows and
connects by moving obstacles and crossing bordersMETTE
I cannot imagine, please, help me, you speak of contacts
Contacts I can imagine as if you’re connecting a blood system, so that with every pipe
transition there is a mix of blood, and it substracts what wants to stay unique, authentic
and deeply rooted, minus mommy, minus daddy, minus god, minus president, minus
borders, minus state, minus territory, there is energyBOJANA
When you have rich sources of oil, you can increase the output of energy, larger
supplies of energy will lead to an increase of expenditure, once you increase the
expenditure, you have to maintain consumption, so you stimulate it with larger
expression.
I want a light show, Yulduz says she wants a light show for her concert, I want it to
spill all over the place, I want that everyone loud and happy, shout and sing along
From the heart of our land
To the mouth of the man
Must reach him sometime
We’re laying a pipelineWe don’t come to a land for a found quality, that would be too simple. The quality we
find we convert, calculate, we measure every pipeline in the proportions of how big
the source, how long the way, what are the countries of tansit, is there danger along
the lineMETTE
Then you’re more indifferent, you are actually more intellectually conscious at
distance, curious to see the rules of the game, what are the principles of this
constructionBOJANA
How could I imagine it like these biomorphic structures, when pipelines is a grid of
contract, and the point of entry, middle and exit have to be controlled. It can never be
like grass and ants, so that if broken at a given spot, it starts up again on one of its old
lines, or on new lines,
> Fragment uit Pipelines, a construction, dialoog Bojana en Mette p.20-21.
Voor de volledige tekst, zie: PDF (20.1 Mio)
Toneelbeeld
Het decor was ontworpen door Herman Sorgeloos. De ruimte was afgebakend en omlijst door een metalen constructie. Deze constructie was verder afgeplakt met banen wit papier. Zo werd het theater afgesloten van de rest van het theater, en stapte het publiek via de theaterzaal deze opvoeringsruimte binnen.
Het publiek nam plaats binnen een rechthoekig en leeg podium, afgebakend met goedkoop papier, waarin de bestelde metalen constructie was verzonden. De vier acteurs stelden zich op in de hoeken, alsof ze zich in een boksring bevonden, en begonnen op dezelfde rij als de eerste rij van het publiek. Ze stapten van hun stoel af, liepen door de ruimte of gingen op hun stoel staan. Op de grond lag een zwart doek met wat verfresten van een schilderswerkplaats. Er was geen sprake van een vierde wand, ze droegen alledaagse kleding en in plaats van theaterlicht, bevonden zij zich in hard en zeer fel neonlicht
