’Kerst in Dublin rond de eeuwwisseling. Een groot feest voor familie en vrienden. Gabriel en zijn vrouw Gretta zijn het stralende middelpunt. Maar naarmate de avond vordert, blijkt hun stralende glimlach meer en meer onzekerheden te verbergen. Tenslotte vertrouwt Gretta Gabriel een teder geheim uit haar verleden toe. Gabriel realiseert zich dat niets tussen hen ooit meer hetzelfde kan zijn. Sneeuw valt over Ierland.’
In 1998 werkte Jan Ritsema opnieuw samen met Marjon Brandsma en Ger Thijs, met wie hij twaalf jaar daarvoor de voorstelling Het maakte, naar ’Het Beest in de Jungle’ van Henry James. Ditmaal sloot Frieda Pittoors zich als derde speler aan bij Marjon en Ger.
Wederom werd een boek gekozen als uitgangspunt voor de voorstelling, de novelle De Doden van James Joyce.
Net als in Het, wordt de hoofdpersoon verrast door een groot besef, iets dat altijd al zo was maar wat hij nu pas inziet. ‘Iets kan zo vanzelfsprekend zijn dat je eraan voorbijgaat zonder het te zien’ schreef een recensente in 1984 naar aanleiding van Het. In De Doden wordt hoofdpersoon Gabriel Conroy op een feest waar hij samen met zijn vrouw Gretta is, overvallen door het besef hoe vreemd Gretta hem eigenlijk is, en hoe ver ze van hem af staat. Zij blijkt vroeger een bijzondere liefde te hebben gehad, waarvan hij nooit van heeft geweten en die hem nu doet beseffen hoe kleurloos hij zelf is.
Over de ontdekking die hoofdpersoon Gabriel in De Doden doet, zou hetzelfde gezegd kunnen worden. Het stuk speelt zich af op een feest, waar Gabriel en zijn vrouw Gretta te gast zijn. Aan het eind van de avond blijkt waarom Gretta zo ontroerd was door een bepaald liedje dat gespeeld werd; zij heeft vroeger een bijzondere liefde gehad, waarvan Gabriel nooit heeft geweten.
Uit brieven die James Joyce naar zijn vrouw schrijft wanneer hij zonder haar in Ierland verblijft in 1904, blijkt de liefde voor haar die verwerkt lijkt te zijn in De Doden. Het gevoel dat Gabriel Conroy zo tekent op het feest waar het grootste deel van het stuk zich afspeelt, is ook terug te vinden in een van de brieven van Joyce: ’Toen zag ik dat de schoonheid van je ziel die van mijn verzen verre overtrof... Hou van mij! Denk aan mij! Ik ben vanavond zo hulpeloos, hulpeloos, hulpeloos!’
Gabriel doet zich de hele avond voor als een intelligent, beschaafd man maar slaagt er daardoor niet in tot een echte verbinding met anderen te komen. Wanneer zijn vrouw Gretta hem vertelt over de geliefde die zij vroeger had en waar hij niets van wist, wordt hem duidelijk dat hij nooit echt heeft leren kijken naar de mensen om zich heen, zelfs niet naar Gretta.
(Flyer De Doden)
Publiciteitsmateriaal
Aankondiging: PDF (1.4 Mio)
Programma Nationale Toneel: PDF (297.3 kio)
Flyer: PDF (1.9 Mio)
TEKSTFRAGMENT
Gabriel
Ik veronderstel dat je verliefd was op die Michael Furay, Gretta.
Gretta
Ik ging met hem destijds.
Gabriel
En waaraan is hij zo jong gestorven, Gretta? Tuberculose, zeker?
Gretta
Ik denk dat hij voor mij is gestorven. Het was in de winter. Zo ongeveer in het begin van de winter toen ik bij grootmoeder wegging om naar hier te komen, naar de kloosterschool. En hij was ziek toen op zijn huurkamer in Galway en mocht niet naar buiten en ze hadden zijn familie in Oughterard geschreven. Het was een aflopende zaak, zeiden ze, of zoiets. Ik heb het nooit precies geweten. Arme kerel. Hij was erg dol op me en het was zo’n zachte jongen. We gingen samen uit wandelen. Weet je, Gabriel, zoals ze dat doen op het platteland. Hij zou zang gaan studeren, maar ja, die gezondheid. Hij had een erg goede stem, arme Michael Furey.
Gabriel
Ja, en toen?
Gretta
En toen het mijn tijd werd om uit Galway te vertrekken en naar het klooster te gaan, ging het opeens slechter met hem en ik mocht hem niet zien, dus ik schreef hem een brief dat ik naar Dublin ging en in de zomer terug zou zijn, en dat ik hoopte dat het dan beter met hem zou gaan. De avond voor mijn vertrek was ik in mijn grootmoeders huis op Nun’s Island aan het pakken en toen hoorde ik dat er kiezels tegen mijn raam werden gegooid. Het raam was zo nat dat ik niets kon zien, dus ik rende naar beneden zoals ik was en glipte door de achterdeur de tuin in en daar stond de arme kerel achterin de tuin te rillen.
Gabriel
En zei jij niet tegen hem naar huis te gaan?
Gretta
Ik smeekte hem zowat naar huis te gaan en zei hem dat hij nog zijn dood zou halen in de regen. Maar hij zei dat hij niet wilde leven. Ik zie zijn ogen voor me zo duidelijk, zo duidelijk! Hij stond achteraan bij de muur waar een boom was.
Gabriel
En ging hij naar huis?
Gretta
Ja, hij ging naar huis. En toen ik net een week in het klooster was stief hij en werd begraven in Oughterard, waar zijn familie woonde. O, de dag dat ik dat hoorde, dat hij dood was!
(Ze houdt op, snikken snoeren haar de keel, en ze gooit zichzelf door emotie overmand met haar gezicht naar beneden op het bed. Gabriel houdt nog even besluiteloos haar hand vast, en laat hem dan zachtjes vallen en loopt stil naar het raam.)